Romanda, öyküde Cumhuriyet yüzyılı nitelik açısından da nicelik açısından da 1870’lerde başlayan anlatı geleneğimizin en verimli dönemidir. Bu dönemde özellikle Cumhuriyet öncesinde yazmaya başlayanlarla yola çıkmak gerekir.Fatma Aliye Hanım’ın başlattığı gelenek açısından Halide Edip Adıvar önemli yapıtlarıyla yüzyıl romancılığının ilk anılması gereken yazarıdır. Sevi, Türkçülük, Kurtuluş Savaşı, kadın bakışı, toplumsal yapımız… romanlarında öne çıkan bakış açılarıdır.Handan, Kalp Ağrısı, Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye, Sinekli Bakkal, Tatarcık, Sonsuz Panayır, Yeni Turan, Zeyno’nun Oğlu… yazarın unutulmayacak yapıtlarıdır.Yakup Kadri Karaosmanoğlu dönem romancısı, kuşak romancısı kimliğiyle Abdülaziz Dönemi’nden başlayarak 1940’lara dek toplumsal, bireysel gelişimin, bunalımın izlerini yansıtır dokuz romanında. Yazınımızın ilk ırmak romanı diyeceğimiz yapıtları roman açısında da romana yüklenen işlev açısından da önemlidir, unutulmazdır, kalıcıdır, Kiralık Konak, Yaban, Nur Saba, Hüküm Gecesi, Sodom ve Gomore, Ankara, Bir Sürgün, Panaroman Hep O Şarkı yazarı yüzyılın yazınında önemli bir yere yerleştirir.Refik Halit Karay Gurbet Hikayeleriyle, Sürgün’le, Bugünün Saraylısı’yla, İstanbul’un İçyüzü’yle, Kadınlar tekkesiyle dönemin önemli anlatıcısıdır.Oyun eleştirileriyle yazına giren Reşat Nuri Güntekin, öyküleriyle de Romanlarıyla da çok önemli, yüzyılın yazarlarındandır. Anlatımı, kurgusu; iyimser, sevgi dolu bakışı, Anadolu, kasaba kokan birey anlayışıyla unutulmazdır: Çalıkuşu, Yaprak Dökümü, Dudaktan Kalbe, Acımak, Akşam Güneşi, Yeşil Gece, Miskinler Tekkesi, Kavak Yelleri, Kan Davası… yüzyıl yazınının köşe taşlarıdır.Aka Gündüz Dikmen Yıldızı, İki Süngü Arasında romanlarıyla; Mithat Cemal Kuntay, Üç İstanbul romanıyla yüzyıl yazınında yer edinmiştir.Yazmaya Cumhuriyet Dönemi’nde başlayanlar yüzyılın yazınını romanda, öyküde oluşturan önemli adlardır.Cevdet Kudret Sınıf Arkadaşları, Havada Bulut Yok, Karıncayı tanırsınız üçlemesiyle İstanbul’u, Anadolu’yu “işgal günlerinden” başlayarak 1950’leredek getirir topluca gerçekçi bakışla. Kenan Hulusi Koray, Osmanoflar’la Balkanlara ışık tutar. Peyami Safa, Dokuzuncu Hariciye Koğuşuyla romanımızdaki önemli bir boşluğu doldurur.Memduh Şevket Esendal Türkçeciliğiyle, yalın anlatımıyla ‘Çehov alayışı”nı ilk uygulayandır. Bu açıdan Sait Faik Abasıyanık öykücülüğüne de yol göstericilik yapar. Ayaşlı ve Kiracıları’ysa Ankara’yı anlatan romanların öncüsü, aşılmazıdır…Sait Faik Abasıyanık kendine özgü şiirsel anlatımıyla İstanbul öykücülüğüne ulaşılmaz tatlar bırakır.Sabahattin Ali; Kuyucaklı Yusuf’la romanımızda; Ses’le, Değirmen’le, Kağnı’yla… yüzyıl öykücülüğümüzde unutulmazlardandır.Orhan Kemal öyküleriyle özellikle de Baba Evi, Avare Yıllar, Cemile, Murtaza, Bereketli Topraklar Üzerinde, Hanımın Çiftliği, Kaçak, Vukuat Var, Gurbet Kuşları, Müfettişler Müfettişi… romanlarıyla döneme adını silinmemecesine yazdırır.Aziz Nesin öyküleriyle, romanlarıyla büyük işler yapar. Yabancı dillere en çok çevrilen yazarımızdır. Zübük, Fil Hamdi, Nutuk Makinesi, Ölmüş Eşek, şimdiki Çocuklar Harika, Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz, Böyle Gelmiş Böyle Gitmez, Surname, Sizin Memlekette Eşek Yok mu, Saçkıran… yapıtlarıyla sürekli okunacak yazarlarımızdandır.Aziz Nesin gibi Yaşar Kemal de yabancı dillere çok çevrilen romancılarımızdandı Teneke, İnce Memed, Orta Direk, Yer Demir Gök Bakır, Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yusufçuk Yusuf, Ölmez Otu, Bir Ada Hikayesi… yüzyılın unutulmazlarındandır.Kemal Tahir Göl İnsafları öykü yapıtıyla; Sağırdere, Körduman, Yediçınar Yaylası, Köyün Kamburu, Büyük Mal, Rahmet Yolları Kesti, Kelleci Memed, Esir Şehrin İnsanları, Yorgun Savaşçı, Devlet Ana, Karılar Koğuşu… romanlarıyla önemlidir.Rıfat Ilgaz Hababam Sınıfı, Pijamalılar, Kararatma Geceleri, Sarı Yazma, Halime Kaptan, Yıldık Karayel, Karadeniz Kıyıcığmda… romanlarıyla yüzyılın unutulmazlarındandır.Mahmut Makal, “köy yazınını” başlatan yazar önadıyla anılacaktır. Abbas Sayar,Yılkı Atı’yla, Çelo’yla, Dik Bayır’la, Can Şehliği’yle unutulmayacaktır.
